Bayraq daşıyan millət: diasporada Azərbaycan və ictimai diplomatiya

Türklər arasında bayraq ilk dəfə döyüşçülərin nizəsinin ucuna taxdıqları bir simvol kimi meydana çıxmışdır. Kaşqarlı Mahmudun Divân -u Lugâti’t -Türkdə ” batrak ” kimi verdiyi bu rəmz şəxsi döyüş simvolu olsa da, zamanla hökmdarların və dövlətin suverenlik simvoluna çevrilmişdir. [1]Türkün bayrağı və gerbi türkün müqəddəs varlığına çevrilib, onunla birlikdə yaşayır. Bayraq onun kimi yaşayan, onunla döyüşən, başında daşıyan müqəddəs varlıqdır. Bayraq və tuğ türkün tarixi boyunca onunla birgə yaşayan müqəddəs bir varlığa çevrilmişdir.

O, türkün özü kimi döyüşən, onunla nəfəs alan, başı üzərində daşıdığı bir müqəddəslik simvoludur.

Bu anlayışı Bahaəddin Ögəl belə ifadə edir:

“Bayraq qoruyucu bir ruhdur. O, bir zəfər tanrısıdır. Bayraq mübarək bir insan kimidir: qəzəblənər, sevinər, qırılar; yerə düşərsə, onu daşıyanlar da yox olar. Kökü yerdə, başı isə göylərdədir. Göylərdə ucalır, yayılır, genişlənir. Millətlərin soyunun və mənşəyinin simvoludur.”. [2]Bayraq türklər üçün təkcə birini digərindən fərqləndirən bir simvol deyil. Hətta bayraqlarımızın mənaları onları dünyanın bütün bayraqlarından fərqləndirir. Bu xüsusiyyətləri ilə müqəddəsdir. Bu qədər böyük tarixə malik olan bayraq və tuğ ənənəmiz nəhayət ki, üçrəngli bayrağımıza çatdı.

Üçrəngli bayrağımız belə deyilmi? Azərbaycan bayrağımız hər zərrədə dərin mənalar daşıyır. Onun mavi rəngi Göktürk və Oğuz adət-ənənələrindən qaynaqlanan türklüyümüzü, türk dünyasına mənsubluğumuzu simvollaşdırır. Qırmızı tərəqqi, modernləşmə, demokratiya arzusunu daşıyır; müasir dövlət qurmaq idealı. Onun yaşıl rəngi Azərbaycanın çoxluq təşkil etdiyi dinə işarədir: İslam sivilizasiyasına sədaqət deməkdir. Bayrağın mərkəzindəki ağ aypara və səkkizguşəli ulduza nəzər saldıqda: Aypara: İslam dininin müqəddəsliyini simvolizə edir, Səkkizguşəli ulduz: Həm səkkiz türk xalqını, həm də ilahi oriyentasiyanı və tarixi bağları simvolizə edir. Azərbaycan bayrağımız böyük türkçü mütəfəkkir Hüseynzadə Əlinin (Turan bəyin) “Türkləşmək, İslamlaşmaq, Müasirləşmək” ideoloji trilogiyasının konkret simvolu kimi formalaşmışdır . Azərbaycan bayrağı ilə göylərə yüksələn bu fikirlər Ziya Gökalpın türkçülüyü qəbul etməsi ilə Azərbaycan səmalarından Anadolu səmalarına açıldı. O fikirlər Türkiyə Cümhuriyyətimizin qurucusu, bütün türklərin böyük liderlərindən biri olan M.Kəmal Atatürkün xarakterinə və dünyagörüşünə birbaşa təsir göstərmişdir. Çünki unutmayaq ki, Atatürk “fikirlərimin atası Ziya Gökalpdır” deməklə bu üç prinsipin nümayəndəsi olduğunu təsdiqləmişdir. Ona görə də bayraq dedikdə həm də Göktürklərdən Atatürkə, Heydər Əliyevə gedən yolda duruşun göstəricisidir.

Bayrağımız Ümummilli Lider Heydər Əliyevin Hüzurunda:

Azərbaycanı ağır günlərdən çıxaran ümummilli liderimiz Heydər Əliyev müqəddəs Azərbaycan bayrağımızı sözün əsl mənasında səmalar qarşısında qəlbinin səmasına qaldırdı. Çünki Heydər Əliyev deyirdi ki , “Azərbaycan bayrağı sadəcə bayraq deyil. O, dövlətçiliyimizin, müstəqilliyimizin rəmzidir. Azərbaycan dövlətinin bayrağı hər evdə olmalıdır, hər bir ailə Azərbaycan bayrağına tabe olmalıdır. Bu bayraq hər bir ailənin həyatının dəyərli hissəsi olmalıdır”. O, Azərbaycan bayrağının dəyərini və əhəmiyyətini tarixi paralellərdə göstərib. Türklər öz varlıqlarının, müstəqilliklərinin təcəssümü olan bayrağına hörmət etdikləri kimi, başqa xalqların bayraqlarına da eyni səbəblərdən hörmətlə yanaşmışlar. O qədər ki, bu hörmət dünya şöhrəti qazandı. Çünki Ulu Öndər M. Kamal Atatürkün hamımızın çox yaxşı bildiyi bir xatirəsində: 1922-ci il avqustun 30-da səhər cəbhədə gedərkən baş komandan Mustafa Kamal Atatürk minlərlə insan və heyvan cəsədini görüncə təsirləndi və belə dedi: – Bu dəhşətli mənzərə bütün insanlığı utandıra bilər. Amma bu, vətənin qanuni müdafiəsinin təbii nəticəsidir. Amma türklər başqa millətlərin vətənlərinə belə etməyəcəklər. Bizi buna məcbur etdilər. O, yerdə uzanmış Yunan bayrağını görəndə dedi: “Bunu götür, bayraq bir millətin müstəqilliyinin simvoludur. Düşmənə aid olsa belə, hörmət tələb olunur “. Yenə Ulu Öndərimiz Atatürkün 1922-ci ildə İzmirə girdiyi və Ruşen Eşref Ünaydın tərəfindən söylənilən hadisə bayrağın bir millətin istiqlalını və şərəfini təmsil etdiyini açıq şəkildə nümayiş etdirdi. Qarşıyakadakı İplikçizadə malikanəsinin girişində xalqın qisas məqsədi ilə qoyduğu Yunan bayrağının üzərinə basması istənildikdə Atatürk, “Bir millətin istiqlal rəmzi olan bayrağı tapdalamaq olmaz” deyərək bu tələbi rədd etdi və bayraq ancaq o simvoldan götürüldükdən sonra içəri girdi. Bu münasibət türk millətinin dövlət etiketində bayrağa , hətta düşməninə belə hörmətin nə qədər dərin yer tutduğunu göstərir. Eyni ləyaqəti və həssaslığı bu gün Azərbaycan diasporunun hər bir fərdində yaşayır. Bayraq sadəcə fiziki obyekt deyil, o, tarixi yaddaş və milli ləyaqət bayrağı kimi daşınır.

İsgəndərov Şakir və Natiq eyni ruhda idi. Qasımovda bunu görə bilərik .

Azərbaycan diasporu ilə bayraq arasındakı əlaqəni təkcə xaricdə keçirilən mərasimlər deyil, həm də tarixin ən çətin anlarında göstərilən müqavimət formalaşdırıb. Bədəndəki bu əlaqənin ən təsirli nümunələrindən biri də bu gün də dəqiq taleyi məlum olmayan bir gəncin ölümüdür  Natiq Qasımovun hekayəsində gizlidir.

 

1992-ci ildə Qarabağ müharibəsinin ən qanlı günlərində Ağdam- Xankəndi xəttində baş verən qarşıdurmada “ Qarabağ Şahinləri” nin tərkibində xidmət edən Natiq Alban kilsəsində 5 gün təkbaşına müqavimət göstərib . Döyüş yoldaşları bir-bir şəhid oldu; onun komandiri getdi, heç bir dəstək gəlmədi. Lakin Natiq komandirinə verdiyi vədi unutmamışdı: ” Mən bayrağımı və vəzifəmi tərk edə bilmərəm”.

Üzərində Azərbaycan bayrağı dalğalanan bu kilsə onun son qalası kimi idi. Beş günlük aclıq, susuzluq və təklikdən sonra əsir düşdü. Amma əsirlik belə onun müqavimətinin bir hissəsi idi. Onun əlində üçrəngli bayrağımızla iki erməni silahlısı arasında yeriyərkən çəkilmiş həmin məşhur foto Sovet İttifaqının məşhur jurnalı * Oqonyok *da dərc olunub. Fotoda təkcə gənc yox, həm də “bir millətin şərəf və sarsılmaz ləyaqəti” görünürdü.

Natiqin taleyi hələ də məlum deyil. Beynəlxalq təşkilatların və Ermənistanın bütün müraciətləri cavabsız qalıb. Bu gün onun adı Mingəçevirdə Şəhidlər Xiyabanında rəmzi məzarda yaşayır. Amma bəlkə də onun əsl məzarı hələ də dağlarda, alban kilsəsinin kölgəsi altında , üçrəngli bayrağımızla bir yerdədir .

Onun müqaviməti bir daha xatırladır ki, Azərbaycan diasporunda daşıdığımız bayraq sadəcə bir parça deyil, bir xalqın özünə verdiyi and, ləyaqətli duruş, vəddir . Natiq Qasımovun əlindən enməyən bayraq indi qürurla qürbətdəki hər bir azərbaycanlının əlində dalğalanır.

1993-cü ildə Laçın – Kəlbər rayonunda baş vermiş məşhur döyüşü xatırlayaq : 19 nəfərlik kiçik dəstə düşmənin mühasirəsinə daxil oldu. Halbuki bu kiçik qrupda sinəsində bayrağı fəxrlə daşıyan bir nəfər var idi: Şakir İsgəndərov .

Azərbaycan bayrağını həmişə yanında saxlayıb.

“54 gün karantində qalsam ” Mən əlimdə nə bayrağımızı , nə də Quranı endirdim . Əksinə, bayrağı sinəmə sıxıb Allaha təvəkkül etdim”.

Bu qətiyyət sayəsində qrup sağ qaldı. Onlar yeməksiz, susuz, rabitəsiz həyatları üçün mübarizə aparırdılar. Bayraq onlara güc, ümid və aidiyyət verdi. Bu, bir gün öz torpaqlarına qayıtmaq ümidinin simvolu idi.

Bayraq bir millətin imanla döndüyü nur oldu. Şakirin daşımaqdan heç vaxt vaz keçdiyi bayraq bu gün diaspor gəncliyini ruhlandırır; çünki o, bayraq daşımaqla “vətənə qayıdış”ı təkcə ideya olaraq deyil, əməldə də fəzilətə çevirmişdir . Bu müqəddəs missiya hər bir diaspora fərdinin çiynində yaşanmalı bir ruh halı kimi qarşımızdadır.

 

Hamımız Bayraqlarıq

Diaspora sözü yunanca “dia” (aradan, keçir) və “sporos” (toxum) sözlərindən əmələ gəlib. Zaman keçdikcə bu termin öz vətənlərindən kənarda yaşayan və mədəni əlaqələri davam etdirən icmaları təsvir etmək üçün istifadə olunmağa başladı. [3]Burada biz dünyanın bir çox yerlərində yaşayan Azərbaycan diasporunun üzvləri həm də ölkəmizin bayrağıyıq. Dediyimiz hər bir söz dolayısı ilə Azərbaycana aid edilir. Gördüyümüz hər bir iş, əldə etdiyimiz hər bir uğur olduğumuz ölkələrdə Azərbaycanın simasıdır. Bu gün dünyada diplomatiya təcrübəsi çoxşaxələnmiş və müxtəlif alt qolları ilə tətbiq sahəsinə çevrilmiş bir elm sahəsidir. Burada bu sahələrin başında duran xalq diplomatiyasının tətbiqlərindən biri olan diaspor fəaliyyətimiz, olduğumuz ölkələrdəki cəmiyyətlərlə birbaşa təmasda olmaq baxımından son dərəcə əhəmiyyətlidir.Təbii ki, hamımızın bu şüurla hərəkət etdiyimizi bilirəm. Ancaq mən bu vəziyyətə yalnız nəzəri qiymət verirəm. Bu kontekstdə Alparslan Türkeş tərəfdarlarına xitab edəndə “hamınız bir bayraqsınız” ifadəsini işlədir. “Bayrağı ləkələməyin, çirkləndirməyin, yerə atmayın”. Onun dediyi kimi hərəkət etməyimiz mütləqdir. Hamımız bir bayraqıq. Vətənimizdən uzaqlarda hər mübarizəmizdə , ən çətin anlarımızda Natiqi Şakiri və Nazım Hikmətin misraları ilə xatırlayacağıq.

“Hələ o gün deyil, bayraqlar yığılıb bükülməsin.

Qulaq asın, eşitdiyiniz şey çaqqalların ulamasıdır. Azərbaycan və türkçülük üçün yıxılmayacağıq. Biz həmişə dik duracağıq…

Özer Arslanpay – Beynəlxalq Əlaqələr üzrə Ekspert – Jurnalist

[1]Cihan (2021). “Türklərdə Bayraqdan Ölüm və Yas Rəmzi Olaraq İstifadə Edilməsi” səh.2023

[2]Soysal (2020). “Tarixi prosesdə bayraqlarımız və bayraqlarımız” səh.211

[3] Arslanpay (2022). “Azərbaycan ictimai diplomatiyasının xarici siyasət problemləri kontekstində qiymətləndirilməsi”.